U ILIRSKOM GRADU KOD NEUMA RAZOTKRIVENE MONUMENTALNE HELENISTIČKE GRAĐEVINE, GROBNICE, KIKLOPSKI ZIDOVI I RIMSKE KUĆE / Forgotten Illyrian city near Neum in south Herzegovina have secret monumental hellenistic buildings, walls with several roman houses

ZALEĐE NEUMA PREDSTAVLJA NEVJEROJATNO ARHEOLOŠKO NALAZIŠTE S POTPUNO ZABORAVLJENIM I ZARASLIM DREVNIM PRAPOVIJESNIM I ANTIČKIM GRADOVIMA;

Nakon što je nedavno razotkriveno postojanje jednog velikog ilirskog grada obzidanog megalitskim bedemima neposredno kod sela Gradac u neumskom zaleđu, najnovijim ponovnim istraživačkim obilaskom istočnog dijela ovog grada otkriveno je pravo arheološko čudo - a to je, da se ovdje nalazi monumentalni pravi helenistički grad napravljen na temeljima starijeg ilirskog grada, te na kojem je naknadno još izgrađeno i rimsko naselje s rimskim kućama i brojnim drugim skrivenim građevinama. Jednom riječju - potpuno nepoznati antički grad. 

Ono što najviše zapanjuje jest to da se unutar zimzelene mediteranske gotovo prave džungle krije čitav sustav ulica, četvrtastih kuća s masivnim, nerijetko kiklopskim, zidovima, zatim monumentalne ilirsko-helenističke grobnice, bunari, hramovi, što nedvojbeno ukazuje da se ovdje prije najmanje 2000 godina nalazio jedan veliki i vrlo važni urbani centar heleniziranih ilira, a možda čak i pravih Grka ili Helena. Kolika arheološka atraktivnost leži unutar ove guste mediteranske šume južno od sela Broćanac, kazuje i činjenica da je i ovo sve dosada pronađeno samo jedan manji dio cjelovite površine ovog drevnog antičkog i ilirskog grada. Posebno impresivno otkriće predstavlja monumentalni megalitski gradski portal (ulaz) ili gradska kapija s baznim ogromnim vapnenačkim megalitom koji je perfektno isklesan i postavljen na pod s jasno vidljivim velikim okruglim utorom u kojem su bila pričvršćena velika gradska vrata. Možda još upečatljivije i impresivnije konstrukcije predstavlja, također razotkriveni, veliki pravi kiklopski zid, s pružanjem u dužini od najmanje stotinu metara koji s jugozapadne i istočne strane čini ustvari gradski bedem. Zamijećivanje ovog megalitskog ili kiklopskog zida autora ovog teksta je privuklo da ga prati u pravcu jugozapada, pri čemu se teškim probijanjem kroz gotovo neprohodnu džunglu krša i mediteranske vegetacije, na veliko oduševljenje i iznenađenje razotkrilo to da se ovaj bedem pruža u znatnoj dužini skroz prema velikim impozantnim megalitskim utvrdama i akropolama na vrhovima brdašaca jugozapadno od ovog gradskog kompleksa. No, njegovo uočavanje i praćenje predstavlja pravi zadatak ili zagonetku, zbog toga što je on u ovom dijelu dosta razrušeniji te je u potpunosti prekriven gustom vegetacijom. Ipak, na mnogim mjestima gdje je se moguće približiti do njega, jasno se uočava njegova konstatna debljina skoro 2 m, te pravi tzv.ciklopski stil gradnje zida, s jasno vidljivim ogromnim blokovima isklesanim u više stranica i kuteva te pažljivo postavljenim jedan na drugome u tzv.fit-položaj, bez upotrebe maltera, što je tipična karakteristika kiklopskog načina zidanja u helenističkom i predhelenističkom razdoblju na prostoru Grčke i Albanije. Daljnje iznenađenje razotkrilo se pregledom jako približenih (zumiranih) fotografskih snimaka velike istočne gradine na 3.istočnom vrhu brda, koju autor prethodni puta nije obilazio. Naime, pregledom snimaka jasno se zamijećuje postojanje impozantnih megalitskih građevina na samom vrhu brda, pri čemu masivnost zidina i njihovih ruševina ukazuje da je ovdje riječ o pravoj ilirsko-helenističkoj akropoli s hramom ili svetištem na središnjem dijelu vrha brda. Fascinirajući osjećaj možemo dobiti ukoliko zamislimo kako bi izgledala čitava ova velika megalitska građevina, ustvari gradina na vrhu brda, kad bi se sva vegetacija uklonila i kad bi se sve sekcije zidina iskopale do svoje baze i po mogućnosti rekonstruirali pojedini dijelovi zidova. Te, sasvim sigurno -izvornom - monumentalnom impresivnom izgledu ove ilirsko-helenističke građevine, pokazuje sama činjenica da je prošlo najmanje 2100 godina od njenog građenja s izmjenom brojnih vrlo jakih potresa, oluja, snjegova, požara, ali isto tako i zasigurno nekoliko velikih ratova u ovom dugom vremenskom periodu, pri čemu je stotine i stotine različitih vojski i osoba, počevši od drugih ilirskih 'plemena', zatim rimske vojske, slavena, i drugih naroda, kročilo te pritome i rušilo brojne dijelove ovog drevnog neumskog grada. Obilaskom i praćenjem konstrukcija sa istočnih strana razotkrilo se to da je na ovom krajnjem istočnom dijelu velikog ilirskog grada ili gradine, s finim helenističkim megalitskim bedemom bio potpuno omeđen svojevrstan kvart ili dio naselja. Dodatnu, također jasno uočljivu, zanimljivost predstavlju zidine najvjerojatnije rimskih kuća koje su izrazito vidljivo - različito konstruirane u odnosu na okolne prave ilirsko-helenističke kiklopske zidove, pri čemu su kod ovih rimskih kuća zidovi napravljeni od višestruko manjih komada vapnenca, koji su gotovo potpuno kvadratično i kockasto isklesani te složeni u horizontalnim redovima u zidove gotovo dvostruko manje debljine nego su to helenistički, s upotrebom maltera. Uz brojne dijelove bedema, posebno onih helenističkih, kiklopskih, prisutni su komadi antičke keramike, dijelovi amfora te finih tankih helenističkih posuda, ali isto tako i prapovijesnih brončanodobnih posuda i zdjela. Ovo, zajedno s dosada prepoznatom i razotkrivenom arhitekturom te konstrukcijama, nedvojbeno ukazuje da se ovdje na jednom ogromnom prostoru pruža tzv. višeslojno arheološko nalazište. U dijelu koji je još neistražen, a koji je obrastao u potpunosti gustom zimzelenom vegetacijom posve sigurno se kriju još mnoge kamene građevine - ilirske, helenističke i rimske kuće, okućnice, vrtovi, bunari, ili pak neke možda čak monumentalne građevine poput kazališta, foruma ili slično. Posve siguran i nedvojben zaključak jest taj da će jedino buduća detaljna arheološka istraživanja ovog lokaliteta, ukoliko do njih dođe, s paralelnim potpunim raskopavanjem i raščišćavanjem svih antičkih objekata, pokazati cjeloviti karakter ovog drevnog hercegovačkog grada. A da najstarije naselje koje se nalazilo ovdje, vuče korijene čak i iz mlađeg kamenog doba ili neolitika prije više tisuća god.- jasno pokazuju arheološki artefakti koji su upravo pronađeni na ovom lokalitetu te u okolici, pri čemu posebno treba izdvojiti kameno oruđe, kamenu sjekiru, veliku iglu od kosti, što se danas nalaze u Muzeju u Neumu, kojega svakako valja posjetiti te pogledati sve vrijedne izloške uključujući brojne arheološke nalaze kao i raznolike fosile iz Hercegovine.

ANTIČKI (HELENISTIČKO-RIMSKI) GRAD (pogled prema jugu):

MONUMENTALNA ILIRSKA (HELENISTIČKA) GROBNICA - ozidana velikim djelomično klesanim megalitima:

Grobna cjelina i pogled prema zapadu

Antički grad - približen pogled prema jugu:

Vidljiva sekcija kiklopskog zida s poligonalnim blokovima / visible cyclopean wall with polygonal blocks

Najvjerojatnije još jedna grobnica

Vidljivi ostaci pravilnih četverokutnih bedema tj. građevine - koju tek treba iskopati

Fosil rudista (rod Durania) na jednom klesanom bloku ovog bedema

Jedan od brojnih ogranaka megalitskog (ilirsko-helenističkog) zid - s pružanjem kroz gustu makiju, pri čemu se tek ovo može pronaći dolaskom na lice mjesta i probijanjem kroz neprohodnu makiju i šumu

Prvi pronađeni megalitski portal ili ulaz u ovaj drevni 'kvart' cjelokupnog ilirskog grada (slike dolje):

Fino klesani blok

DRUGI - MONUMENTALNI GRADSKI PORTAL, gdje je bila velika gradska kapija:

Dio megalitskog bedema koji se pruža od portala uz padinu brda prema istoku

Veliki iznimno isklesani temeljni megalit u obliku praga gradskih vrata s okruglim utorom gdje su bila pričvršćena gradska vrata / Ancient illyrian-hellenistic city gate (portal) with base and side megaliths

Pogled na bedeme antičkih kuća i veliki megalit u obliku glave poviše na padini brda koji je vjerojatno imao kultno značenje za prve stanovnike ovog grada

Pogled na gradsku kapiju i vidljiv megalitski (helenistički) zid s nastavkom pružanja niz padinu brda prema zapadu

Megalitski (kiklopski) zid s poligonalnim blokovima bez veziva se 'gubi' unutar guste vegetacije

Kiklopski zid s poligonalnim blokovima / Illyrian-hellenistic polygonal (cyclopean) wall

RAZOTKRIVENI DIJELOVI GRADSKOG MEGALITSKOG BEDEMA S JUGOZAPADNE STRANE:

Brojni dijelovi keramike, vjerojatno amfora

Vidljiva masivnost i dimenzionalnost blokova u donjem, nižem dijelu bedema

Pronađeni drevni kamenolom odakle su drevni stanovnici ovog grada cijepali ove gotovo okomite slojeve vapnenca gornjo-kredne cenomanske starosti

Nekakav zanimljivi obzidani otvor

Kiklopske zidine iznad drevnog kamenoloma

Ogromni specijalno postavljeni megalit u obliku stola ili svojevrsnog 'oltara' 

ANTIČKO-HELENISTIČKE KUĆE I RUBNI MEGALITSKI BEDEMI:

Vidljivi impozantni ogromni isklesani megaliti u donjem redu bedema

MEGALITSKA (KIKLOPSKA) KUĆA (slike dolje):

Primjer megalitskog zida izgrađenog u tzv.ciklop metodi - bez veziva s poligonalnim blokovima (više od 4 stranice), složenim u perfektne klinove s donjim redom višetonskih blokova

Komad fine keramike tankih stijenki - najvjerojatnije dio neke helenističke posude

Komad grubo pečene prapovijesne, brončanodobne keramike koja je uvelike prisutna unutar ovih zidina što nedvojbeno dokazuje prisutnost građevina na ovom mjestu još od brončanog doba

SJEVEROISTOČNA SEKCIJA MEGALITSKOG ZIDA - GRADSKOG BEDEMA:

Kultni veliki monolit, djelomično prirodan, a djelomično ljudski obrađen, vjerojatno još od strane prvih prapovijesnih žitelja ovog mjesta

Zanimljivi fosili - ostaci brojnih koraljima sličnih - tzv.briozoa ili pak hidrozoa, crnkaste boje usljed ispunjenja bitumenom - stijena je gornjocenomanske starosti i pripada tzv.rudistnim vapnencima

Sekcije istočnog gradskog bedema s kiklopskim zidanjem od velikih poligonalnih blokova (slike dolje):

Dosta drugačije zidane, najvjerojatnije antičke-rimske kuće s puno manjim kockastim blokovima zidanim s upotrebom maltera u pravilne horizontalne redove:

VELIKA ILIRSKO-HELENISTIČKA AKROPOLA S HRAMOM (SVETIŠTEM) na istočnom brdu - slike dolje:

Remains of illyrian acropolis with megalithic walls on the top of the hill

Vidljivi megalitski zidovi velikog hrama ili svetišta na vrhu akropolskog dijela

Muzej u Neumu - dio zbirke s prapovijesnim artefaktima pronađenim na području ovog ilirskog grada kod Graca: